مکمل غذایی به ماده ای اطلاق می شود که توسط پزشکان یا متخصصان تغذیه برای رفع نیازهای غذایی طبیعی فرد یا جبران کمبود بعضی از مواد مغذی مثل آهن و ویتامین ها تجویز می شوند. مصرف مکمل ها در اصل برای اشخاص بیش از حد لاغر یا ضعیف است که ضعف آنها می تواند به علت بیماری های سخت، سوءتغذیه و غیره باشد. البته این مکمل های غذایی برای ورزشکاران هم کاربرد دارد. گاهی پزشکان یا متخصصان تغذیه ورزشی برای ورزشکاران از این قبیل مکمل ها تجویز می کنند. به عبارت دیگر این مواد با هدف اولیه تقویت عملکرد ورزشکار تجویز نمی شوند، هر چند می توانند ورزشکار را از این اثرات نیز بهره مند سازند.
مواد غذایی نیروزا انواع دیگری هستند که به هدف تقویت عملکرد ورزشکار به واسطه اثرات شبه دارویی آنها تجویز می شوند. از جمله این مواد می توان به کراتین، کارنیتین، بی کربنات و سیترات سدیم اشاره کرد. البته اکثر این مواد در عمل کارایی ادعا شده سازندگان خود را به اثبات نرسانده اند، ولی همه آنها مطمئنا اثرات سوءمشابهی دارند.
مکمل های غذایی و مواد غذایی نیروزا را به روش های گوناگونی دسته بندی می کنند. به عنوان مثال بر اساس نوع فعالیت ورزشی (مکمل قدرتی یا مکمل استقامتی). ولی دسته بندی علمی این مواد بر اساس مکانیسم اثر آنها به این ترتیب است:
?-مکمل هایی که بر سوخت و ساز انرژی تاثیر می گذارند:
- کراتین، ال کارنیتین، بی کربنات سدیم، کافئین
?-مکمل هایی که احتمالا بر ترکیب بدن تاثیر می گذارند:
- پروتئین و اسیدهای آمینه، پیکولینات کروم، بتاهیدروکسی بتامتیل بوتیرات(HMB)، چیتوزان
?-مکمل هایی که احتمالا باعث حفظ سلامت عمومی ورزشکار می شوند.
- گلوتامین، ویتامین ها و مواد آنتی اکسیدان و جنسینگ
اکثر این مکمل ها منبع طبیعی دارند (مثل کراتین در گوشت یا بی کربنات در جوش شیرین) ولی بخش اعظم مکمل هایی که در دسترس قرار دارند انواع تجاری بوده و به شکل پودر، قرص، کپسول یا حتی شربت ارایه می شوند. بسیاری از مکمل هایی که تحت عنوان چربی سوز یا(Fat bumer) عرضه می شوند مجموعه ای از ال کارنتین، چیتوزان و کافئین هستند. نکته شگفت آور اینکه با کمی دقت در برچسب بعضی از این قوطی ها می توان متوجه طبع متضاد مواد سازنده آن شد. از طرفی هر کدام از این مواد اثرات جانبی سویی دارند که گاهی با مصرف چند ماده با عوارض جانبی مشابه، مشکلات جدی ایجاد می کنند. عوارض جانبی بعضی از این مواد به این ترتیب است:
اسیدهای آمینه و پروتئین ها که اتفاقا بیشترین طرفدار را دارند: ?-اگر دوز پروتئین مصرفی بالا باشد فشار زیادی به کلیه ها وارد می شود . ?-میزان نیتروژن بالایی که به صورت اوره در خون آزاد می شود باعث تغییر تعادل مایعات در بدن می شود و نتیجه آن اسهال است. ?-مصرف بالای پروتئین حیوانی معمولا با مصرف چربی زیاد همراه است که باعث بیماری قلبی می شود . ?-مصرف بیش از حد بعضی اسیدآمینه ها با جذب بعضی اسیدآمینه های دیگر تداخل می کند و باعث عدم تعادل متابولیک می شود. ?-انقباضات معده و اسهال و هیدراتاسیون (از دست دادن آب بدن) و نقرس از عوارض استفاده بیش از حد پروتئین ها است.
ال کارنیتین: باعث تشکیل زنجیره های اسیدآمینه در عضلات می شود و حجم عضلات را بالا می برد، این ماده در ورزشکارانی که ورزش های بدنسازی انجام می دهند، خیلی استفاده می شود. عوارض جانبی آن شامل: تهوع، استفراغ، انقباضات شکمی و اسهال است.
جنسینگ: ریشه گیاهی قدیمی است که ادعا می شود در افزایش قدرت عضلانی، متابولیسم اکسیژن در خلال ورزش و زمان واکنش بینایی و شنوایی، بهبود تمرکز ذهن و هماهنگی حرکتی بینایی موثر است. عوارض جانبی این ماده شامل: حالات عصبی، بی خوابی، افزایش فشار خون، ناراحتی گوارشی، سردردها، تحریک پوستی و افسردگی است. برای این ماده تاثیرات دیگری نیز برشمرده می شود.
کراتین: یکی از ترکیبات طبیعی بدن است و نقش اصلی آن نگهداری سطح آدنوزین تری فسفات و تعادل غلظت یون هیدروژن در حین انقباض است و این به معنی افزایش قدرت عضلانی است و ورزشکاران می توانند ورزش های غیرهوازی (سرعتی) طولانی تری ادامه دهند. اکثر ورزشکارانی که از کراتین استفاده می کنند، قادر نیستند آن را به خوبی جذب کنند و در مورد ورزشکاران استقامت استفاده از کراتین باعث افزایش حجم عضلانی و در نتیجه کاهش سرعت آنها می شود. در بعضی موارد مصرف کراتین باعث اختلال عملکرد کلیوی می شود که با قطع مصرف به حال اولیه باز می گردد.
کافئین: کافئین یک چربی سوز با اثر ملایم است که باعث افزایش متابولیسم و تولید انرژی می شود. مقادیر بالای این ماده (??? میلی گرم در روز) باعث ایجاد حالات عصبی، افزایش ضربان قلب، اختلال صحبت کردن، کاهش حرکات معدی - رودی و تهوع می شود.
چیتوزان: ماده ای طبیعی است که در جذب مواد غذایی و چربی دخالت می کند. عوارض جانبی خاصی ندارد ولی به ندرت تهوع، اسهال و یبوست ایجاد می کند.
گذشته از اثرات جانبی این مواد اثر بخشی مفید و موثر آنها هم مورد تردید است، یعنی حداقل فواید آن به مضرات آن برتری ندارد تا ارزش ریسک کردن را داشته باشد. واقعیت این است که بسیاری از مکمل ها فاقد اثراتی هستند که سازندگان ادعا می کنند. مثلاکارنیتین به هیچ عنوان نیروزا نیست یا کافئین، گلوتامین و آنتی اکسیدانها شاید کمی اثرات نیروزایی داشته باشند از بین تمام این مواد فقط کراتین و بی کربنات سدیم اثر نیروزایی شناخته شده نشان می دهند.
آنچه ضرر این گونه مواد را چند برابر می کند، مصرف چشم بسته آنهاست. وضعیت بدنی ورزشکار، نوع رشته ورزشی و میزان فعالیت بدنی همگی در انتخاب نوع صحیح این مکمل ها موثر هستند به عنوان مثال مکمل هایی که به اصطلاح هوازی هستند و در ورزش های استقامتی کاربرد دارند، شامل: کولین، کافئین، ال کارنیتین، گلوتامین، کروم پیکولینات، مایعات و نوشابه های ورزشی، ویتامینC وE هستند و مکمل هایی که به اصطلاح بی هوازی هستند و در ورزش های سرعتی کاربرد دارند شامل: کراتین مونوهیدرات، بی کربنات سدیم، بتا اچ ام بی، کافئین و بعضی از استروئیدها هستند.
همیشه به یاد داشته باشید که برای مصرف اینگونه مواد هیچگاه سر خود اقدام نکنید و به سفارش دوستان و افراد غیرمتخصص هم اکتفا نکنید، اینگونه داروها و مکمل های غذایی در کنار فوایدشان، عوارض و مشکلاتی بعضا غیرقابل جبران ایجاد می کنند

» پ.ک
»» نظرات دیگران ( نظر)